اقتصاد همبرگری: شاخص Big Mac

بخش قدرت خرید PPP بیان می‌کند که پس از تنظیم نرخ ارز بین دو کشور، قیمت یک محصول در دو کشور برابر خواهد بود.

در سال ۱۹۸۶، مجله Economist اقدام به ثبت و پایش قیمت همبرگر بزرگ مک‌دونالد یا Big Mac در کشورهای مختلف کرد. بیایید نگاهی دقیق‌تر به این شاخص منحصربه‌فرد (شاخص Big Mac یا PPP) بی اندازیم و ببینیم که قیمت Big Mac عرضه‌شده در کشورهای مختلف چه اطلاعاتی می‌تواند در اختیار ما بگذارد.

عملکرد شاخص

برای نشان دادن PPP، دلار آمریکا را در نظر بگیرید و فرض کنید که نرخ مبادله‌ای دلار به پزو مکزیک ۱/۱۵ پزو است. اگر قیمت یک Big Mac در آمریکا ۳ دلار باشد این محصول در مکزیک باید ۴۵ پزو باشد، با این فرض که این کشورها دارای قدرت خرید می‌باشند.

بااین‌حال اگر قیمت Big Mac در مکزیک ۶۰ پزو باشد، صاحبان fast-food در مکزیک می‌توانند Big Mac را از آمریکا وارد کنند. برای هر محصول ۳ دلار با هزینه ۴۵ پزو و فروش هر Big Mac باقیمت ۶ پزو، سود بدون ریسک ۱۵ پزو حاصل می‌شود (اگرچه بعید است این موضوع فقط همبرگر را شامل شود، بلکه می‌تواند شامل محصولات دیگر باشد).

برای استفاده از این آریبتراژ و تقاضا برای آمریکا، قیمت Big Mac ها به ۴ دلار می‌رسد که در این صورت صاحبان فست فود در مکزیک به سود بدون ریسک نمی‌رسند آن‌هم به این دلیل که قیمت تمام‌شده هر Big Mac در آمریکا برای یک مکزیکی ۶۰ پزو خواهد شد یعنی همان قیمت کنونی در مکزیک. درنتیجه قدرت خرید PPP متعادل خواهد شد (بیشتر بخوانید؛ آربیتراژ چیست؟)

PPP همچنین به معنای توازن قیمت کالاهای یکسان در کشورهای مختلف است (بر اساس قانون یک قیمت).

ارزش ارز

در مثال بالا، زمانی که قیمت Big Mac سه دلار و ۶۰ پزو بود، نرخ مبادله‌ای PPP معادل ۱ دلار تا ۲۰ پزو است. همان‌طور که مشخص است پزو ۳۳% ارزش دلار را دارد (یعنی (۱۵/(۱۵-۲۰))) و دلار در مقابل پزو به مقدار ۲۵ درصد کمتر از ارزش ذاتی خود معامله می‌شود (یعنی ۰٫۰۶۷/(۰٫۰۶۷-۰٫۰۵)).

در خصوص موقعیت‌های آریبتراژی بالا این‌گونه می‌توان گفت که صاحبان فست فود در مکزیک می‌توانند پزو را در مقابل دلار بفروشند و از موقعیت آربیتراژی کاهش ارزش پزو نسبت به دلار بهره‌برداری کنند. البته بهره‌برداری از Big Mac مختص به بالا یا پایین رفتن نرخ ارز نمی‌شود، اگر این تئوری را در خصوص همه کالاها در نظر بگیریم ممکن است جهت حفظ قیمت کالاها نرخ ارز یک کشور به‌طور کامل جابجا شود.

برای مثال اگر قیمت کالاها در مکزیک باقیمت کالاهای مشابه در آمریکا یکسان باشد، خریداران آمریکایی به کالاهای داخلی خود احترام می‌گذارند و نسبت به کالاهای مکزیکی بی‌علاقه می‌شوند. تداوم این بی‌علاقگی مکزیک را مجبور می‌کند که قیمت کالاهای خود را پایین بیاورد تا زمانی که شاخص PPP یا بخش قدرت خرید هر دو کشور برابر شود.

و یا دولت مکزیک می‌تواند اجازه دهد که پزو در مقابل دلار سقوط کند. در این صورت خریداران مبلغ کمتری برای کالاهای وارداتی از مکزیک می‌پردازند. (منبع: گروه مشاوران مالی سامان).

بلندمدت در مقابل کوتاه‌مدت

شواهد تجربی نشان داده است که برای بسیاری از کالاها و سبدهای کالاها، PPP در کوتاه‌مدت صدق نمی‌کند و عدم اطمینان در مورد این‌که آیا در بلندمدت اعمال می‌شود وجود دارد. Pakko & Pollard چندین فاکتور را برای این موضوع که چرا PPP محاسبه شده بر روی کاغذ با واقعیت مطابقت ندارد، بررسی می‌کنند. آن‌ها دلایل این عدم انطباق را به‌صورت زیر شناسایی کرده‌اند:

• هزینه‌های حمل‌ونقل: محصولاتی که به‌صورت محلی در دسترس نیستند، باید وارد شوند و هزینه‌های حمل‌ونقل را شامل می‌شوند. بنابراین کالاهای وارداتی به قیمت نسبتاً بالاتر از کالاهای مشابه از منابع محلی به فروش می‌رسند.

• مالیات: هنگامی‌که مالیات‌های فروش دولتی مانند مالیات بر ارزش‌افزوده (VAT) در یک کشور نسبت به دیگر کشورها بالا است، به این معنی است که کالاها در قیمت نسبتاً بالاتر در کشور با مالیات بالا به فروش می‌رسند.

• مداخله دولت: تعرفه‌های واردات به قیمت کالاهای وارداتی افزوده می‌شود. زمانی که این تعرفه برای کنترل عرضه و تقاضا بکار برده می‌شود باعث افزایش قیمت نهایی کالای وارداتی می‌شود. و قیمت این کالا در کشورهای دیگر که تعرفه پایین‌تری دارند و یا تعرفه واردات ندارند به‌مراتب پایین‌تر است. دولت‌هایی که صادرات را محدود می‌کنند، افزایش قیمت کالاهای وارداتی در کشورهای کم‌درآمد را شاهد هستند به‌طوری‌که در کشورهای صادرکننده تقاضا افزایش می‌یابد.

• خدمات غیرتجاری: قیمت Big Mac شامل هزینه‌هایی است که مورد معامله قرار نمی‌گیرند. بنابراین به نظر نمی‌رسد این هزینه‌ها در PPP در نظر گرفته شود. این هزینه‌ها می‌توانند شامل هزینه‌های اجاره محل سکونت، هزینه خدمات مانند بیمه، آب و برق و به‌ویژه هزینه‌های نیروی کار باشد. با توجه به PPP، در کشورهایی که هزینه خدمات غیرمستقیم نسبتاً بالا است، کالاها نسبتاً گران هستند، و باعث می‌شود که ارز این کشورها در مقایسه با کشورهایی که هزینه پایین‌تری برای خدمات دریافت می‌کنند، بیش از ارزش ذاتی قیمت‌گذاری شده باشند. (منبع: گروه مشاوران مالی سامان).

• رقابت بازاری: ممکن است برخی کالاها عمداً در یک کشور بالاتر قیمت‌گذاری شوند، زیرا شرکت دارای مزیت رقابتی نسبت به سایر فروشندگان است و یا کالا انحصاری و یا در اختیار مافیای کنترل قیمت‌ها است.

• تورم: نرخی که بر اساس آن قیمت کالاها (یا سبدهای کالا) در کشورها تغییر می‌کند- نرخ تورم- می‌تواند ارزش ارز این کشورها را نشان دهد. شاخص PPP به‌دست‌آمده در این حالت می‌تواند در واقعیت صدق کند.

جمع‌بندی

PPP بیان می‌کند که قیمت اقلام در یک ارز با باقیمت اقلام مشابه در هر ارز دیگر، باید بر اساس نرخ جفت ارز در زمان مقایسه باشد. هرچند این رابطه بسیاری از اوقات به دلایل ذکرشده در واقعیت صدق نمی‌کند. اما در بلندمدت، زمانی که قیمت‌ها با توجه به تورم، تنظیم می‌شوند، PPP برای برخی از ارزها صدق می‌کند.

(منبع: گروه مشاوران مالی سامان).