مدیریت ریسک نرخ بهره
ریسک نرخ بهره در یک دارایی حساس به بهره مانند وام یا اوراق، با توجه به تغییر ارزش دارایی بر اساس تغیر نرخ بهره، وجود دارد. به همین دلیل مدیریت ریسک نرخ بهره بسیار مهم است و ابزارهای مختلفی برای کنترل ریسک بهره توسعه داده‌شده است.
در این مقاله به بررسی روش‌های مختلفی می‌پردازیم که با آن‌هم شرکت‌ها و هم مصرف‌کنندگان ریسک نرخ بهره خود را کنترل می‌کنند.
کدام دسته از سرمایه‌گذاران به ریسک نرخ بهره حساس هستند؟
زمانی که سطح مطلق بهره شروع به نوسان کند، ریسک نرخ بهره اتفاق می‌افتد. ریسک نرخ بهره به‌طور مستقیم بر ارزش سپرده‌های بانکی و اوراق مشارکت با نرخ بهره ثابت تأثیر می‌گذارد. ازآنجاکه نرخ بهره و قیمت اوراق مشارکت همبستگی معکوس دارند، افزایش نرخ بهره موجب کاهش قیمت اوراق مشارکت و برعکس می‌شود. سرمایه‌گذاران اوراق مشارکت، به‌ویژه کسانی که سرمایه‌گذاری بلندمدت با بهره ثابت می‌کنند، مستقیماً مستعد ابتلا به ریسک نرخ بهره هستند.
فرض کنید شخصی مبلغ یک‌میلیون تومان اوراق مشارکت با نرخ بهره ثابت ۳% و مدت‌زمان ۳۰ سال خریداری می‌کند. سود این اوراق انتهای هرسال مبلغ ۳۰ هزار تومان است. اگر در طول این مدت نرخ بهره به ۳٫۵% افزایش پیدا کند، اوراق مشارکت جدید با همان مبلغ یک‌میلیون تومان مبلغ ۳۵۰۰۰ تومان سود انتهای سال پرداخت می‌کنند. اگر صاحب اوراق همچنان اوراق خود را تا تاریخ سررسید نگهدارد، فرصت استفاده از نرخ بهره بالاتر را از دست می‌دهد. حالت بهتر این است که او اوراق خود را در بازار بفروشد و اوراق جدید با نرخ بهره ۳٫۵% را بخرد. هرچند فروش این اوراق با نرخ کمتری امکان‌پذیر است زیرا اوراق جدید با نرخ بهره بالاتر برای خرید جذاب‌تر هستند.
در مقابل، تغییر در نرخ بهره تأثیر کمتری بر سرمایه‌گذاران سهام (اوراق بهادار شرکت‌ها) به نسبت سرمایه‌گذاران اوراق مشارکت می‌گذارد. یکی از دلایل آن این است که به‌عنوان‌مثال با افزایش نرخ بهره هزینه‌های استقراض پول برای شرکت نیز افزایش می‌یابد. پس شرکت قرض گرفتن را به تعویق می‌اندازد و به همین ترتیب هزینه‌های جاری شرکت کاهش می‌یابد. پس رشد شرکت‌ها ثابت می‌ماند و یا حتی کاهش میابد و با کاهش سود سهام، ارزش بازاری سهم برای خرید بسیار پایین می‌آید و یک موقعیت خرید مناسب ایجاد می‌کند.
ریسک نرخ بهره نباید نادیده گرفته شود
در هر مدیریت ریسک، یک گزینه به‌عنوان؛ “انجام ندادن هیچ اقدامی” وجود دارد و بسیاری از افراد آن را انجام می‌دهند. بااین‌حال در شرایط عدم قطعیت، پوشش ندادن ریسک می‌تواند فاجعه‌آمیز شود. بله پوشش ندادن ریسک هزینه دارد اما هزینه حرکت در جهت اشتباه چقدر است؟
برای پاسخ نگاهی به Orange County کالیفرنیا در ۱۹۹۴ بی اندازید تا شواهد مشکلات احتمالی نادیده گرفتن ریسک نرخ بهره را مشاهده کنید. به‌طور خلاصه رئیس خزانه‌داری وقت، رابرت سیتررون، وام کوتاه‌مدت گرفت و آن را با نرخ بهره بالاتر به‌صورت وام بلندمدت قرض داد. این استراتژی در ابتدا بسیار خوب بود یعنی زمانی که نرخ‌های بهره وام کوتاه‌مدت در حال کاهش بودند اما زمانی که منحنی نرخ بهره چرخید و کاملاً برعکس شد اوضاع رنگ دیگری به خود گرفت.Orange County و پول تقریباً ۲۰۰ سهام دارد یعنی ۱٫۶ میلیارد دلار از دست رفت و شهرداری ورشکست شد. این‌یک بهای سنگین برای در نظر نگرفتن ریسک نرخ بهره بود.
خوشبختانه کسانی که می‌خواهند خود را در برابر ریسک نرخ بهره حفظ کنند، گزینه‌های زیادی برای سرمایه‌گذاری در پیش رو دارند (جهت اطلاعات بیشتر با مشاوران گروه مالی سامان تماس بگیرید)
برخی از گزینه‌های سرمایه‌گذاری
قراردادهای آتی: این قراردادها یکی از ساده‌ترین ابزارهای مدیریت ریسک نرخ بهره هستند. از این ابزار برای خرید یا فروش یک دارایی در زمان خاص در آینده با یک قیمت معلوم استفاده می‌شود.
قرارداد آتی نرخ بهره یا Forward Rate Agreements-FRAs: ایده اصلی این قرارداد برمبنای همان قرارداد آتی است به‌طوری‌که سود و زیان نرخ بهره را تعیین می‌کند. طبق این قرارداد یکی از طرفین معامله نرخ بهره ثابت می‌پردازد و نرخ بهره شناور (مطابق درصد مصوب) دریافت می‌کند. پرداخت طبق قانون‌های معاملاتی، دقیق و در فواصل زمانی مشخص انجام می‌شود. فقط در حالتی که ارزش خالص پرداختی محاسبه شود بازنده یا برنده توافق مشخص می‌شود. ذکر این نکته لازم است که در این معامله پرداخت‌ها به‌صورت نقد انجام می‌شوند. (در حال حاضر این قرارداد در بازارهای مالی ایران وجود ندارد). کاربران FRA معمولاً وام‌گیرندگان یا وام دهنگان هستند که در معرض خطرات تغییر نرخ بهره قرار دارند.
سواپ: Swap در انگلیسی به معنای مبادله است. به‌طور خاص در سواپ نرخ بهره مجموعه‌ای از جریان‌های نقدی آینده بین طرفین مبادله می‌شود. رایج‌ترین این مبادلات سوآپ وانیل است که در آن‌یک طرف نرخ بهره ثابت پرداخت و شناور دریافت می‌کند و طرف دیگر نرخ بهره شناور پرداخت و ثابت دریافت می‌کند. توجه کنید که در FRA وام‌ها و در سواپ جریان نقدی مبادله می‌شوند.
حق تقدم: حق تقدم نرخ بهره در بازارهای جهانی تحت عنوان Interest rate management options استفاده می‌شود و برای محافظت افراد در برابر وام‌هایی با نرخ بهره شناور کاربرد دارد.
Swaptions: همان سوآپ است که با حق نقدم ترکیب‌شده است.
Embedded options: این ابزار در بازارهای مالی جهانی کاربرد دارد و برای اوراق مشارکت کاربرد دارد به‌طوری‌که اگر نرخ بهره پایین بیاید صاحب حق تقدم اوراق می‌تواند بهره خود را افزایش دهد.
Caps: یک حق تقدم خرید نرخ بهره است. یک مثال ساده آن فردی است که وارد موقعیت خرید می‌شود یا برای خرید cap قرض می‌کند (خرید استقراضی) و زمانی که نرخ بهره از نرخ مصوب شده در cap تجاوز کرد، مبلغ نقدی را از فروشنده cap دریافت می‌کند. این پرداخت‌های نقدی به‌منظور جبران افزایش نرخ بهره در وام‌های شناور طراحی‌شده است. اگر نرخ بهره واقعی از نرخ بهره مصوب در cap بیشتر شود، فروشنده cap نرخ بهره کنونی و مصوب را به خریدار پرداخت می‌کند.
نرخ بهره cap زیرمجموعه‌ای از گروه حق تقدم‌ها است. و برای پوشش ریسک در مقابل تغییرات نرخ بهره مورداستفاده قرار می‌گیرد به‌طور مثال نرخ بهره لایبور لندن (LIBOR).
Floors: این ابزار درست مانند cap است اما در موقعیت فروش، یعنی درست در مقابل cap قرار دارد. Floors نرخ بهره، زیرمجموعه حق تقدم است و در موقعیت فروش است و به مجموعه آن‌ها floorlets می‌گویند.
یقه یا Collars: یقه محافظتی هم می‌تواند به مدیریت ریسک نرخ بهره کمک کند. یقه به خرید cap و فروش floors (یا برعکس) به‌طور هم‌زمان اشاره دارد و درست مانند یقه از سرمایه‌گذار بلندمدت سهام محافظت می‌کند. همچنین می‌توان یقه با هزینه صفر را برای کاهش هزینه‌های پوشش ریسک ایجاد کرد، اما این کار سود بالقوه را که از طریق حرکت نرخ بهره به نفع شماست کاهش می‌دهد، زیرا شما سقف سود بالقوه خود را در این ابزار تعیین می‌کنید.
جمع‌بندی
هریک از این ابزارها برای مدیریت ریسک طراحی‌شده‌اند که با توجه به شرایط مختلف مورداستفاده قرار می‌گیرند. بااین‌وجود هیچ ابزاری بدون هزینه نیست. استفاده از هریک از این‌ها می‌تواند علاوه بر پوشش ریسک سود بالقوه شمارا کاهش دهد یا برای شما هزینه فرصت داشته باشد. بسیاری از این ابزارها که در متن فوق شرح داده شد در بازارهای مالی ایران کاربرد ندارد و صرفاً جهت آموزش برای شما عزیزان در سایت قرارگرفته است. با مطالب آموزشی ما همراه باشید.